Republika e Maqedonisë së Veriut në rrugëtimin eurointegrues: sfidat dhe mundësitë – Prof. Dr. Enver Abdullahi

Republika e Maqedonisë së Veriut në rrugëtimin eurointegrues: sfidat dhe mundësitë                          

Prof. Dr. Enver Abdullahi – Universiteti “Nëna Tereza” në Shkup 

Origjina ekonomike:

BE-ja e ka origjinën nga Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut (ECSC) në 1951, i cili synonte të krijonte një treg të përbashkët për qymyrin dhe çelikun midis anëtarëve themelues (Belgjika, Franca, Italia, Luksemburgu, Holanda dhe Gjermania Perëndimore).

Me kalimin e kohës, BE-ja zgjeroi fushëveprimin e saj për të përfshirë bashkëpunimin dhe integrimin ekonomik, duke çuar në krijimin e Komunitetit Ekonomik Evropian (EEC) në 1957.

Integrimi politik:

Fokusi i BE-së gradualisht u zhvendos nga çështjet thjesht ekonomike në integrimin më të gjerë politik. Traktati i Mastrihtit në 1992 e transformoi BEE-në në Bashkimin Evropian, duke vënë theksin në zhvillimin e një politike të përbashkët të jashtme dhe të sigurisë (CFSP).

Rolet humanitare dhe paqeruajtëse:

BE-ja është angazhuar në mënyrë aktive në misione paqeruajtëse dhe humanitare. Për shembull, ajo ka kontribuar me trupa në përpjekjet paqeruajtëse në rajone të ndryshme dhe ka luajtur një rol diplomatik në zgjidhjen e konflikteve.  

Politika e Zgjerimit dhe Fqinjësisë:

BE-ja është zgjeruar përmes disa raundeve të zgjerimit, duke përfshirë vendet e Evropës Qëndrore dhe Lindore. Procesi i zgjerimit është parë si një mënyrë për të promovuar stabilitetin dhe prosperitetin në rajon.

Politika Evropiane e Fqinjësisë (ENP) është një tjetër dimension i marrëdhënieve të jashtme të BE-së, që synon nxitjen e bashkëpunimit me vendet në kufijtë e tyre.

Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë (CFSP):

CFSP përfaqëson përpjekjet e BE-së për të zhvilluar një qasje të unifikuar ndaj çështjeve të politikës së jashtme dhe sigurisë. Ai përfshin iniciativat diplomatike, parandalimin e konflikteve, menaxhimin e krizave dhe operacionet ushtarake.  

Komisioni Gjeopolitik dhe Autonomia Strategjike:

Vitet e fundit, BE-ja e ka theksuar gjithnjë e më shumë rolin e saj gjeopolitik. Komisioni Evropian, nën Presidenten Ursula von der Leyen, i është referuar në mënyrë eksplicite BE-së si një “komision gjeopolitik”.

Koncepti i “autonomisë strategjike” ka fituar rëndësi, duke nënkuptuar synimin e BE-së për të pohuar veten më të pavarur në çështjet globale, veçanërisht në çështjet e sigurisë dhe mbrojtjes.  

Sfidat dhe Partneritetet:

BE-ja përballet me sfida të tilla si Brexit, ndarjet e brendshme dhe pasiguritë e jashtme gjeopolitike. Lundrimi i këtyre sfidave kërkon një qasje të ekuilibruar si ndaj partneritetit të saj transatlantik me Shtetet e Bashkuara, ashtu edhe ndaj marrëdhënieve të saj me lojtarë të tjerë globalë si Kina dhe Rusia.   

Diplomacia e Klimës:

BE-ja është bërë gjithashtu një lojtar kyç në diplomacinë globale të klimës, duke shtyrë për marrëveshje ndërkombëtare për të adresuar ndryshimet klimatike. Kjo pasqyron angazhimin e BE-së për të adresuar sfidat globale përtej shqetësimeve tradicionale të sigurisë.

Si përmbledhje, udhëtimi i BE-së drejt marrëdhënieve ndërkombëtare dhe gjeopolitikës së politikës së paqes ka përfshirë një zgjerim gradual të rolit të saj, duke përfshirë integrimin ekonomik, bashkëpunimin politik, përpjekjet paqeruajtëse dhe një qëndrim më të sigurtë në çështjet globale. Koncepti i autonomisë strategjike dhe një komision gjeopolitik sinjalizojnë ambicien e BE-së për të luajtur një rol më aktiv në formësimin e peisazhit gjeopolitik.

Negociatat e anëtarësimit ishin në vazhdim me disa nga këto vende dhe përparimi ndryshonte mes tyre. Procesi përfshin përmbushjen e kritereve specifike që lidhen me reformat politike, ekonomike dhe legjislative.  

Moldavia:

Moldavia ka ndjekur lidhje më të ngushta me BE-në, duke nënshkruar një Marrëveshje Asociimi në 2014, e cila përfshin dispozita për asociimin politik dhe integrimin ekonomik.

Moldavia ka shprehur synimet e saj të integrimit evropian, por deri në përditësimin tim të fundit, ajo nuk kishte aplikuar zyrtarisht për anëtarësim në BE. Situata mund të ketë evoluar që atëherë.

Ukraina:

Ukraina nënshkroi një Marrëveshje Asociimi me BE-në në vitin 2014, një veprim që luajti një rol në nxitjen e tensioneve gjeopolitike me Rusinë. Marrëveshja synon të thellojë lidhjet politike dhe ekonomike midis Ukrainës dhe BE-së.

Ukraina ka shprehur aspiratat e saj për anëtarësim në BE, por bisedimet formale të pranimit nuk kishin filluar që nga përditësimi im i fundit.

Komisioni Evropian miratoi Paketën e Zgjerimit 2023, duke ofruar një vlerësim të detajuar të gjendjes dhe progresit të bërë nga Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Serbia, Turqia dhe për herë të parë edhe Ukraina. Republika e Moldavisë dhe Gjeorgjisë në rrugët e tyre përkatëse drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Në veçanti, raporti fokusohet në progresin në zbatimin e reformave themelore, si dhe në dhënien e udhëzimeve të qarta për prioritetet e reformës përpara. Anëtarësimi është dhe do të mbetet një proces i bazuar në merita, plotësisht i varur nga progresi objektiv i arritur nga secili vend.

Në dritën e rezultateve të arritura nga Ukraina dhe Moldavia, si dhe të përpjekjeve të vazhdueshme për reforma, Komisioni ka rekomanduar që Këshilli të hapë negociatat e pranimit me të dy vendet. Për më tepër, Komisioni rekomandon që Këshilli të miratojë kornizat e negociatave pasi Ukraina dhe Moldavia të kenë miratuar disa masa kyçe. Komisioni është i gatshëm t’i raportojë Këshillit deri në mars 2024 mbi progresin në lidhje me këto masa.

Në rastin e Gjeorgjisë, në dritën e rezultateve të arritura, Komisioni rekomandon që Këshilli t’i japë Gjeorgjisë statusin e një vendi kandidat duke kuptuar se janë ndërmarrë një sërë hapash.

Kur bëhet fjalë për Bosnje dhe Hercegovinën, Komisioni rekomandon hapjen e negociatave të anëtarësimit me të pasi të arrihet shkalla e nevojshme e pajtueshmërisë me kriteret e anëtarësimit. Vendi duhet të bëjë përpjekje të mëtejshme për të përmbushur prioritetet kryesore të përcaktuara në Opinionin e Komisionit për aplikimin e tij për anëtarësim në BE. Komisioni do të monitorojë vazhdimisht progresin dhe pajtueshmërinë në të gjitha fushat që lidhen me hapjen e negociatave dhe do t’i raportojë Këshillit më së voni në mars 2024.

Presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, tha: “Zgjerimi është një politikë jetike për Bashkimin Evropian. Përfundimi i Bashkimit tonë është thirrja e historisë, horizonti natyror i Bashkimit tonë. Përfundimi i Unionit tonë ka gjithashtu një logjikë të fortë ekonomike dhe gjeopolitike. Zgjerimet e kaluara kanë treguar përfitime të mëdha si për vendet anëtare ashtu edhe për BE-në. Ne të gjithë fitojmë.”

Në Ukrainë, vendimi për dhënien e statusit të kandidatit në BE krijoi një dinamikë të fuqishme reformash, pavarësisht luftës së vazhdueshme, me mbështetje të fortë nga populli i Ukrainës. Qeveria dhe Parlamenti ukrainas demonstruan rezolutë në arritjen e përparimit thelbësor në përmbushjen e 7 hapave të Opinionit të Komisionit Evropian për aplikimin e Ukrainës për anëtarësim në BE. Ukraina ka krijuar një sistem transparent parazgjedhjeje për gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese dhe ka reformuar organet e qeverisjes gjyqësore. Ajo ka zhvilluar më tej historikun e saj të hetimeve dhe dënimeve për korrupsion të nivelit të lartë dhe ka forcuar kuadrin e saj institucional. Ukraina ka ndërmarrë hapa pozitiv në një përpjekje më të gjerë dhe sistematike për të trajtuar ndikimin e oligarkëve. Vendi ka demonstruar gjithashtu kapacitetin e tij për të bërë përparim në përafrimin me acquis të BE-së, edhe gjatë kohës së luftës.

Ballkani Perëndimor

Progresi në reformat e anëtarësimit në BE ka ngecur kryesisht, pasi Mali i Zi ka vuajtur nga polarizimi i thellë dhe paqëndrueshmëria politike në periudhën raportuese. BE-ja mirëpret konstituimin e parlamentit të ri dhe formimin e qeverisë, e cila presim të tregojë shpejt kapacitetin dhe përkushtimin e saj në rrugën e Malit të Zi në BE dhe të realizojë reformat në lidhje me anëtarësimin në BE. Në përgjithësi, progresi në negociatat e anëtarësimit do të varet nga reformat në fushën e sundimit të ligjit (d.m.th. përmbushja e standardeve të përkohshme të përcaktuara në kapitujt 23 dhe 24). Mali i Zi vazhdon të përafrohet plotësisht me Politikën e Përbashkët të Sigurisë së Jashtme.

Serbia vazhdoi zbatimin e reformave në lidhje me anëtarësimin në BE, duke përfshirë edhe fushën e sundimit të ligjit. Serbia filloi zbatimin e amendamenteve kushtetuese të vitit 2022 për të forcuar pavarësinë e gjyqësorit dhe miratoi legjislacionin e ri për media. Zbatimi i kësaj të fundit mund të përmirësojë ndjeshëm mjedisin rregullator. Megjithatë, do të nevojiten ndryshime të mëtejshme për të qenë plotësisht në përputhje me acquis të BE-së dhe standardet evropiane. Serbia duhet të përmirësojë, si çështje prioritare, përafrimin e saj me politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë të BE-së, duke përfshirë masat kufizuese dhe deklaratat ndaj Rusisë. Nevojitet edhe punë e mëtejshme dhe angazhim politik për zbatimin e reformave në fushën e sundimit të ligjit. Vlerësimi i Komisionit mbetet se Serbia ka përmbushur teknikisht standardet për hapjen e grupit 3 (konkurrueshmëria dhe rritja gjithëpërfshirëse). Serbia duhet të bashkëpunojë plotësisht dhe të ndërmarrë të gjithë hapat e nevojshëm për të siguruar përgjegjësi për sulmin e dhunshëm ndaj Policisë së Kosovës të 24 shtatorit dhe sulmin ndaj KFOR-it më 29 maj. Për normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën, përderisa u arrit Marrëveshja në Dialogun e lehtësuar nga BE-ja, Serbia dhe Kosova ende nuk kanë filluar zbatimin e detyrimeve të tyre përkatëse, të cilat janë të detyrueshme për palët dhe një pjesë kyçe e rrugëve të tyre evropiane.

Në Maqedoninë e Veriut, autoritetet kanë deklaruar vazhdimisht se anëtarësimi në BE mbetet qëllimi i tyre strategjik. Maqedonia e Veriut ka vazhduar të përafrohet plotësisht me Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë të BE-së (CFSP). Vendi ka bërë gjithashtu disa përparime në fushën e drejtësisë, lirisë dhe sigurisë, duke përfshirë luftën kundër krimit të organizuar dhe menaxhimin e migracionit. Si vend negociues, Maqedonia e Veriut duhet të përmbushë zbatimin e reformave të lidhura me BE-në, duke përfshirë gjyqësorin, luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, reformat në administratën publike, duke përfshirë menaxhimin e financave publike dhe prokurimin publik. Maqedonia e Veriut është zotuar të nis dhe të arrij ndryshimet kushtetuese përkatëse si çështje prioritare, me synimin që të përfshijë qytetarët që janë pjesë e njerëzve të tjerë. Procesi i shqyrtimit të acquis të BE-së ka përparuar pa probleme dhe autoritetet kanë treguar një nivel të lartë përkushtimi. Komisioni i prezantoi Këshillit raportet e shqyrtimit për “grupin themelor” për Maqedoninë e Veriut në korrik dhe pret me padurim një vazhdim të shpejtë, me synimin për hapjen e negociatave për këtë grup deri në fund të vitit.

Shqipëria vazhdoi të demonstronte vendosmërinë e saj për të zbatuar reformat e BE-së dhe për të bërë përparim në reformat nën “grupin themelor”. Përafrimi i vazhdueshëm i plotë me CFSP-në e BE-së ishte gjithashtu një sinjal i fortë i zgjedhjes strategjike të vendit për anëtarësim në BE. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për lirinë e shprehjes, çështjet e pakicave dhe të drejtat pronësore, si dhe në fusha kyçe të shtetit të së drejtës, si lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Procesi i shqyrtimit të acquis të BE-së ka përparuar pa probleme dhe autoritetet kanë treguar një nivel të lartë përkushtimi. Komisioni i paraqiti Këshillit raportet e shqyrtimit mbi “grupin themelor” për Shqipërinë në korrik dhe pret me padurim një ndjekje të shpejtë. Ai synon të hapë negociatat e aksesit për grupin 1 (themelor) deri në fund të vitit.

Në Bosnjë dhe Hercegovinë, statusi i kandidatit të vitit të kaluar solli një dinamikë pozitive shumë të nevojshme. Një qeveri e re është krijuar me shpejtësi pas zgjedhjeve dhe ka filluar të japë reforma, veçanërisht përmes amendamenteve që futin kontrollin e integritetit në gjyqësor. Megjithatë, nevojiten përpjekje të mëtejshme. Kjo përfshin miratimin e reformave të rëndësishme të shtetit të së drejtës dhe gjyqësorit dhe përparimin e reformave kushtetuese dhe zgjedhore, të cilat janë prioriteti më i madh për të garantuar të drejta të barabarta për të gjithë qytetarët. Është gjithashtu e rëndësishme ruajtja e rendit kushtetues të vendit. Masat secesioniste dhe autoritare të prezantuara në entitetin e Republika Srpska nuk janë në përputhje me rrugën e BE-së. Kërkohen përpjekje të mëtejshme që Bosnja dhe Hercegovina të përmbush prioritetet kryesore të përcaktuara në Opinionin e Komisionit për aplikimin e saj për anëtarësim. Prandaj, Komisioni rekomandon hapjen e negociatave të anëtarësimit në BE me Bosnjë dhe Hercegovinën, pasi të arrihet shkalla e nevojshme e pajtueshmërisë me kriteret e anëtarësimit.

Kosova mbeti e përkushtuar në rrugën e saj evropiane. Ajo vazhdoi të përafrohet plotësisht vullnetarisht me CFSP-në e BE-së, duke përfshirë dënimin e luftës së agresionit të Rusisë kundër Ukrainës dhe miratimin e masave kufizuese kundër saj. Periudha raportuese dëshmoi arritje legjislative, duke përfshirë një reformë të rëndësishme zgjedhore. Megjithatë, duhet bërë më shumë punë, duke përfshirë planin e veprimit për reformat në drejtësi. Më 1 janar 2024, liberalizimi i vizave për Kosovën hyri në fuqi. Situata në veri të Kosovës është prekur nga disa kriza, më e fundit është sulmi i dhunshëm kundër policisë së Kosovës më 24 shtator 2023. Për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë, ndërkohë që u arrit Marrëveshja në Dialogun e ndërmjetësuar nga BE-ja, të dyja shtetet, Kosova dhe Serbia, ende nuk kanë filluar zbatimin e detyrimeve të tyre përkatëse, të cilat janë të detyrueshme për palët dhe një pjesë kyçe e rrugëve të tyre evropiane. Turqia mbetet një partner kyç për Bashkimin Evropian dhe një vend kandidat, por negociatat e anëtarësimit mbeten të bllokuara që nga viti 2018, në përputhje me vendimin e Këshillit Evropian. Vendi nuk e ka kthyer tendencën negative të largimit nga Bashkimi Evropian dhe ka ndjekur reformat lidhur me anëtarësimin në një shkallë të kufizuar. Bashkëpunimi me Turqinë në fusha me interes të përbashkët vazhdoi në fusha thelbësore si kundër-terrorizmi, ekonomia, energjia, siguria ushqimore, migrimi dhe transporti. Turqia duhet të ndërmarrë hapa vendimtarë për të përmirësuar ndjeshëm përafrimin me CFSP-në e BE-së dhe për të rritur bashkëpunimin për parandalimin dhe zbulimin e anashkalimit të masave kufizuese. Pas detyrës nga Këshilli Evropian, Përfaqësuesi i Lartë dhe Komisioni do t’i paraqesin në nëntor një raport Këshillit mbi gjendjen e marrëdhënieve BE -Turqi, duke u mbështetur në instrumentet dhe opcionet e identifikuara nga Këshilli Evropian dhe me synimin për të vazhduar me një qëndrim strategjik dhe largpamës.

Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë Evropiane (CFSP) është një komponent kyç i marrëdhënieve të jashtme të Bashkimit Evropian (BE). Ajo u krijua me Traktatin e Mastrihtit në 1993 dhe është një nga shtyllat e Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë të BE-së.

Objektivat kryesore të CFSP janë të ruajë vlerat e përbashkëta, interesat themelore, pavarësinë dhe integritetin e BE-së, të promovojë bashkëpunimin ndërkombëtar dhe të zhvillojë dhe konsolidojë demokracinë, sundimin e ligjit dhe respektimin e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. CFSP është krijuar për t’i mundësuar BE-së të pohojë rolin e saj si një aktor global dhe të avancojë interesat dhe vlerat e saj në skenën ndërkombëtare.

Karakteristikat kryesore të Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë Evropiane përfshijnë:

Procesi i Vendimmarrjes: Vendimmarrja në CFSP bazohet në bashkëpunimin ndërqeveritar ndërmjet shteteve anëtare të BE-së. Në përgjithësi kërkohet unanimiteti për vendimet, që do të thotë se të gjitha shtetet anëtare duhet të bien dakord për një qëndrim të përbashkët. Kjo ndonjëherë mund të çojë në sfida në arritjen e veprimeve të shpejta dhe vendimtare. Përfaqësuesi i Lartë i Bashkimit për Punët e Jashtme dhe Politikën e Sigurisë:

Përfaqësuesi i Lartë është kryediplomati i BE-së dhe është përgjegjës për koordinimin dhe zbatimin e CFSP. Përfaqësuesi i Lartë mbështetet nga Shërbimi Evropian i Veprimit të Jashtëm (EEAS), i cili shërben si shërbim diplomatik i BE-së.

Politika e Përbashkët e Sigurisë dhe Mbrojtjes (CSDP): CFSP përfshin një politikë të përbashkët të sigurisë dhe mbrojtjes, e cila synon të zhvillojë një politikë të përbashkët të mbrojtjes për BE-në. CSDP lejon krijimin e misioneve dhe operacioneve civile dhe ushtarake për të menaxhuar krizat, parandalimin e konflikteve dhe stabilizimin pas konfliktit.

Përfaqësuesit Specialë të BE-së (EUSRs): BE-ja emëron Përfaqësues Specialë për të përfaqësuar Bashkimin në rajone të veçanta ose për çështje të veçanta. Ata punojnë për të avancuar interesat e BE-së dhe për të kontribuar në zgjidhjen e konflikteve dhe menaxhimin e krizave.

Sanksionet dhe të drejtat e njeriut: CFSP përfshin mekanizma që BE-ja të vendosë sanksione si një mjet i politikës së jashtme. Për më tepër, promovimi i të drejtave të njeriut dhe vlerave demokratike është një aspekt qendror i CFSP.

BE-ja ka një interes strategjik për integrimin e Ballkanit Perëndimor (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia) në BE. Megjithatë, procesi përballet me pengesa të tilla si reformat politike dhe ekonomike, konfliktet rajonale dhe mosmarrëveshjet historike.

Sundimi i Ligjit dhe Qeverisja:

Sigurimi i sundimit të ligjit, luftimi i ligjit dhe i korrupsionit nuk sfidohet në Ballkanin Perëndimor ashtu edhe në disa vende anëtare të BE-së. Për ta arritur këtë, duhet demokracia dhe besimi publik.

Siguria dhe Migrimi:

Sfidat e pacientëve, duke përfshirë problemet e konflikteve rajonale, janë parësore. Në të njëjtën kohë, menaxhimi i flukseve të migracionit në rajon dhe adresimi i të gjithëve të migracionit mbetet si për BE-në ashtu edhe për Ballkanin Perëndimor.      

Zhvillimi Ekonomik dhe Integrimi:

Zhvillimi ekonomik dhe integrimi janë jetik për stabilitetin dhe prosperitetin e Ballkanit Perëndimor. BE-ja duhet të mbështesë reformat ekonomike të përbashkëta të aktiviteteve dhe të promovojë tregtinë dhe investimet në rajon.

Marrëdhëniet me Rusinë dhe Kinën si dhe influenca e tyre në rajon

BE-ja duhet të lundrojë në muzikët e saj me lojtarët kryesorë globalë si Rusia dhe Kina. Balanci i interesave ekonomike, ka rëndësi të veçantë të mjekësisë dhe stabilitetit përballë konkurrencës gjeopolitike të një kompleksi detyrë.

Uniteti i vendosur i BE-së:

Ruajtja e unitetit midis anëtarëve të huaj të BE-së për çështjet e ndryshme të politikës së jashtme është një sfidë e jashtme. Dallimet në prioritete, vlerat dhe qasjet ndaj tyre kanë formulën e mundshme të përbashkët të një strategjie kohezive të BE-së.

Sfidat globale (pandemitë, ndryshimet Klimatike) e tjerë

Sfidat globale, të tilla si pandemitë dhe ndryshimet klimatike, veprime të koordinuara kundër. BE-ja duhet të punojë në bashkëpunim me Ballkanin Perëndimor dhe partnerë të tjerë për të adresuar këto çështje.

Transformimi Dixhital dhe Siguria Kibernetike:

Rëndësia në rritje e domain tregon sfida përsa i përket familjes kibernetike dhe transformimit dixhital të shoqërive. Bashkëpunimi në këto fusha është problem për BE-në dhe partnerët e saj.